26 kwietnia 2023 r. w kodeksie pracy (dalej: k.p.) pojawił się Rozdział Ia, a w nim nowa instytucja urlopu opiekuńczego. Stanowi to wyraz implementacji dyrektywy work-life balance. Jak stanowi art. 1731 § 1 k.p, pracownikowi przysługuje w ciągu roku kalendarzowego urlop opiekuńczy, w wymiarze 5 dni, w celu zapewnienia osobistej opieki lub wsparcia osobie będącej członkiem rodziny lub zamieszkującej w tym samym gospodarstwie domowym, która wymaga opieki lub wsparcia z poważnych względów medycznych. Przepis ten jest ma zapewnić pracownikowi opiekującemu się członkiem rodziny lub osobą wspólnie zamieszkującą ochronę na rynku pracy, w obliczu postępującego starzenia się społeczeństwa i wzrastającym zapotrzebowaniem na opiekę nieformalną.
Jak wynika z przepisu, w wypadku gdy opieka lub wsparcie zapewniane są członkowi rodziny, zdefiniowanemu w § 2 jako syn, córka, matka, ojciec lub małżonek, nie jest wymagane spełnienie przesłanki wspólnego zamieszkiwania. Dotyczy ona innych osób, zarówno dalszych członków rodziny np. dziadków, teściów, dalszych kuzynów, jak i osób niespokrewnionych i niepowinowatych. Niezależnie od tożsamości osoby, opieka musi wynikać z poważnych względów medycznych. Jako, że ustawodawca nie wyjaśnił tego terminu, spełnienie przesłanki będzie zależało od oceny pracownika składającego wniosek o urlop i pracodawcy rozpatrującego ten wniosek.
Wniosek o urlop opiekuńczy musi zawierać następujące elementy: imię i nazwisko osoby, która wymaga opieki lub wsparcia; przyczynę konieczności zapewnienia osobistej opieki lub wsparcia przez pracownika; w przypadku członka rodziny stopień pokrewieństwa z pracownikiem lub w przypadku osoby niebędącej członkiem rodziny – adres zamieszkania tej osoby (§ 5). Pracodawca nie ma prawa żądać jakichkolwiek innych warunków formalnych, np. przedstawienia zaświadczenia lekarskiego o wymogu opieki nad członkiem rodziny, czy orzeczenia o niezdolności do samodzielnej egzystencji. Jeżeli zostaną spełnione te trzy przesłanki, to pracodawca jest zobligowany do udzielenia urlopu. Wniosek składa się w postaci papierowej lub elektronicznej w terminie nie krótszym niż 1 dzień przed rozpoczęciem korzystania z tego urlopu (§ 4).
Wymiar urlopu wynosi 5 dni w roku kalendarzowym. Udziela się go w dni, które są dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy (§ 3).
Za okres korzystania z urlopu opiekuńczego nie przysługuje wynagrodzenie. Mimo to, okres ten wlicza się do okresu zatrudnienia, od którego zależą uprawnienia pracownicze (art. 1732 k.p.). Chodzi tu np. o wliczenie do okresu stażu, od którego zależy długość wypowiedzenia umowy o pracę.
Art. 1733 k.p. stanowi, że do urlopu opiekuńczego odpowiednio stosuje odpowiednio przepisy art. 177 § 1, 11, 4 i 41 , art. 1864 i art. 1881 .
Podstawa prawna:
– Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 1510 z późn. zm.).